علیرضا عسکری چاوردی، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید در یادداشتی نوشت: در تقویم و فرهنگ ایرانی در عهد باستان روز شانزدهم مهرماه؛ روزی مهم و همتای نوروز تعریف شده است. روزی که ردگیری ریشه‌هایش ما را به جشن برداشت محصول و کشاورزی که پیشه‌ اصلی و شاهرگ حیاتی فلات ایران بوده است، هدایت می‌کند.

بنابر تقویم ایرانیان باستان علاوه بر اینکه هرماه نام خاصی داشته است هر روزِ ماه نیز به نامی مزیّن بوده است و هرگاه نام ماه و روز با هم برابر می‌شد آن روز را جشنی خاصِ آن ماه برپای می‌داشتند. در تقویم باستانی روز شانزدهم هرماه به نام روز مهر نامیده شده است. بنابراین در مهرماه روز شانزدهم، نامِ ماه و روز با هم برابر می‌شود که این روز را مهرگان می‌نامند.

بر بنیاد گاهشماری جشن مهرگان برپایه گاهنبار در تقویم اوستایی کهن همانند نوروز جشنی چند روزه بوده است. نام مهر در کتیبه‌های هخامنشی و نیز در اوستا کتاب مقدس ایرانیان باستان به فرشته‌ای اطلاق می‌شود که ایزد عهد و پیمان و دوستی و محبّت بوده است. ایزدی که دارنده‌ دشت‌های فراخ بوده است و آن را به مردمان نیک هدیه می‌داده است.

امروزه می‌دانیم که مهرگان با جشن برداشت محصول و کشاورزی و شکرگزاری به درگاه خداوند مرتبط بوده است. علاوه بر کتاب‌های باستانی، نویسندگان اسلامی نیز بسیار به این جشن با اهمیّت ایرانی اشاره داشته‌اند.

از جمله دانشمند فرهیخته و بزرگ ایرانی ابوریحان بیرونی درباره‌ مهرگان چنین آورده است: «روز شانزدهم مهر عید بزرگی است و به مهرگان معروف است که خزان دوّم باشد و این عید مانند دیگر اعیاد برای عموم مردم بوده و تفسیر آن دوستی جان است و گویند که مهر نام آفتاب است و چون در این روز آفتاب برای اهل عالم پیدا شد؛ این است که این روز را مهرگان گویند. ابوریحان بیرونی مهرگان را به چشم خود دیده و درباره‌ی آن تحقیق کرده است: «.. و ایرانیان می‌گویند، در این روز خداوند زمین را گسترانید و در ساعتی از این روز بود که خداوند ماه را که کُره‌ای سیاه و بی‌فروغ بود بها و جلا بخشید و بدین سبب گفته‌اند که ماه در مهرگان از آفتاب برتر است.

سلمان فارسی می‌گوید: «ما در عهد زرتشتی بودن می‌گفتیم خداوند برای زینت بندگان خود، یاقوت را در نوروز و زبرجد را در مهرگان بیرون آورد و فضل این دو بر دیگر ایّام مانند فضل یاقوت و زبرجد است به جواهر دیگر، امّا ایرانیان مهرگان را دلیل بر قیامت و آخر عالم می‌دانند. برخی مهرگان را بر نوروز تفضیل داده‌اند؛ چنانکه پاییز را بر بهار برتری داده‌اند».

نام دیگر مهرگان میتراکانه است که هخامنشیان آن را برپای می‌داشته‌اند. همچنین باید اشاره داشت که ایزد باستانی مهر که در اوستا به‌صورت می‌ثره نام آن دیده می‌شود در تخت‌جمشید و در کتیبه اردشیر سوم نیز در کنار نام اهوره‌مزدا از آن یاد شده است. اگرچه امروزه نام ایرانی «مهر» برای هفتمین ماه سال به‌کار برده می‌شود در روزگار هخامنشی نیز مهرماه(ماه هفتم) به نام «باگَیادیش» بوده است که معنای آن « ماه خدا» است.

جالب اینکه استرابو آورده است: « ساتراپ ارمنستان همه ساله هنگام جشن میتراکآنه ۲۰هزار کره اسب برای شاه ایران می‌فرستاده است».

علاوه بر هخامنشیان، جشن مهرگان برای اشکانیان و ساسانیان نیز اهمیت داشته است و مستنداتی درباره‌ نحوه اجرای آن در دست است. این جشن در روزگار اسلامی نیز همچنان رواج داشته است به‌گونه‌ای که به روزگار خلافت عباسی تا روزگار مغول نشانی آن دیده می‌شود. علاوه بر ابوریحان بیرونی، بیهقی نیز در مقامات از آن یاد کرده است و بارها به برگزاری جشن مهرگان در عهد غزنوی اشاره شده است. این جشن سده‌ها در خاطر ایرانیان باقی ماند و سرانجام با همت میراث‌داران این سرزمین به ثبت جهانی رسید.

انتهای پیام/